Έλιοτ, ΤΣ (Τόμας Στερνς)

(Thomas Stearns Eliot, Σεν Λούις, Μιζούρι 1888 – Λονδίνο 1965). Αμερικανός ποιητής, που αργότερα πήρε την αγγλική υπηκοότητα. Σπούδασε στο Χάρβαρντ και στη συνέχεια στο Παρίσι και στην Οξφόρδη, όπου ανακάλυψε και μελέτησε την ποίηση των Γάλλων συμβολιστών. Από τις πρώτες ποιητικές του προσπάθειες είχε ως πρότυπα τους Λαφόργκ, Κορμπιέρ, Μποντλέρ, και πλάι σε αυτούς τον Τζον Ντον –ποιητή του 17ου αι.– και τους ελισαβετιανούς, ιδιαίτερα τον Γουέμπστερ. Στο διάστημα μεταξύ 1907 και 1910 άρχισε να συνεργάζεται με ένα πανεπιστημιακό περιοδικό. Στη συνέχεια έγραψε τα ποιήματα Πορτρέτο μιας κυρίας και Το ερωτικό τραγούδι του Τ. Άλφρεντ Προύφροκ που εκδόθηκαν το 1915. Στα δύο αυτά έργα και στα άλλα του ποιήματα που συγκέντρωσε στη συλλογή Προύφροκ και άλλες παρατηρήσεις (1917) είναι ήδη εμφανή τα στοιχεία της προσωπικής του λογοτεχνικής και ηθικής ιστορίας: η απογοήτευση, η πεζότητα της σύγχρονης ζωής, η παρακμή των μυθολογιών που έδωσαν νόημα στον κόσμο μας, η μοναξιά του ανθρώπου μέσα σε μια διαλυμένη κοινωνία. Ρυθμοί τσακισμένοι, δομή ασυνεχής, λόγος άλλοτε γοργός και άλλοτε αργός, εικόνες εξαιρετικής έντασης, διαλεκτική σαρκασμού και οίκτου, είναι οι τρόποι της ποίησης του Έ., με την οποία ο ποιητής θέλησε να αποστασιοποιηθεί από το κυρίαρχο ποιητικό μοντέλο της εποχής, που είχε περισσότερο υποβλητικό και ελεγειακό χαρακτήρα. Το 1920 εξέδωσε τις συλλογές Ara Vos Prec (λέξεις παρμένες από τα λόγια του προβηγκιανού Αρνό Ντανιέλ στο 26o άσμα του Καθαρτηρίου του Δάντη) και Ποιήματα, στις οποίες συγκέντρωσε τα ποιήματα που είχε γράψει από το 1917 έως το 1920. Σε ορισμένα από αυτά –Μπέρμπανκ με ένα Μπέντεκερ, Ο Σουίνι αγωνιστής, Ο Σουίνι ανάμεσα στα αηδόνια, Επιμιξία, μοιχεία των πάντων, Μήνας του μέλιτος– η απόρριψη του σύγχρονου κόσμου γίνεται πιο σαφής, μέσα από μια στάση άρνησης απέναντι σε μια κοινωνία, την οποία ο Έ. βίωνε ως άθεη, ανίερη, ισοπεδωτική και χωρίς ηρωισμό. Στο Γερόντιον (της συλλογής Ara Vos Prec) περιγράφει την ανικανότητα ενός κόσμου που χαρακτηρίζεται από χαλαρή δομή και παραδόσεις. Την ίδια περίοδο ο Έ. έγραψε ορισμένα από τα πιο σημαντικά κριτικά δοκίμια του αγγλικού και ευρωπαϊκού 20ού αι.: Παράδοση και ατομικό ταλέντο (1917), την κριτική παρουσίαση της ανθολογίας Οι μεταφυσικοί ποιητές (1921) που είχε επιμεληθεί ο Γκρίρσον και Ο Άμλετ και τα προβλήματά του (1919). Το 1920, στον τόμο Ιερό δάσος, συγκέντρωσε τα πρώτα του κριτικά έργα. Στα δοκίμια αυτά ο Έ. υπερασπίζεται τη λογοτεχνική παράδοση, με ιδιαίτερη μνεία στη μεταφυσική ποίηση του 17ου αι., και διατυπώνει τη θεωρία της αντικειμενικής συστοιχίας («στο έργο τέχνης η συγκίνηση μπορεί να εκφραστεί μόνο... με την αποκάλυψη μιας σειράς αντικειμένων, μιας κατάστασης, μιας αλυσίδας γεγονότων που αποτελούν τον τύπο αυτής της ειδικής συγκίνησης»). Διατυπώνει, δηλαδή, αντιλήψεις που, σε συνδυασμό με απόψεις σχετικά με το απρόσωπο του ποιητή και τη φυγή από τη συγκίνηση (ο ποιητής είναι απλώς ένα όργανο που γίνεται φορέας μερικών λεκτικών αντιδράσεων), προσδιορίζουν την ποιητική του και τον πνευματικό του κόσμο. Το 1922 εξέδωσε ένα από τα κορυφαία έργα του, Την έρημη χώρα, ποίημα σε 4 μέρη που μόλις ξεπερνά τους 400 στίχους. Προσφεύγοντας σε μυθολογικά κατάλοιπα και σύμβολα διαφόρων προελεύσεων –χριστιανικά, κελτικά, πρωτόγονα αρχαϊκά, ανατολίτικα– ο Έ. περιγράφει την ιδεολογική στειρότητα του σύγχρονου κόσμου, αντλώντας, στο σύνολο της περιγραφής, από θρησκευτικές και μυθολογικές παραστάσεις. Το ποίημα αυτό, γεμάτο υπαινιγμούς, παραθέματα, αποσπάσματα κάθε λογής –από την καθημερινή ζωή έως τους σανσκριτικούς τύπους– ασκεί μια αλλόκοτη γοητεία. Παράλληλα, ήδη από το 1917 και μετά, είναι ολοένα και πιο εμφανής η λογοτεχνική και φιλοσοφική επίδραση του Δάντη, για τον οποίο ο Έ. έγραψε ένα σπουδαίο δοκίμιο (1929). Η Τετάρτη των τεφρών (1930), καθαρά θρησκευτικό ποίημα, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα βαθιά δαντικής ποίησης. Εγκατεστημένος από το 1915 στη Βρετανία, ο Έ. έγινε Βρετανός υπήκοος το 1927 και προσχώρησε στην Αγγλικανική Εκκλησία. Το 1928, στον πρόλογο του δοκιμίου Για τον Λάνσελοτ Άντριους, χαρακτηρίζει τον εαυτό του μοναχικό στην πολιτική, κλασικό στη λογοτεχνία και αγγλοκαθολικό στη θρησκεία· από τη θέση αυτή δεν απομακρύνθηκε πια. Την επίδραση του Έ. στη νέα ποίηση αμφισβήτησε με έντονο τρόπο μια ομάδα νέων ποιητών, μεταξύ των οποίων και ο Όντεν, οι οποίοι πρέσβευαν μια ιδεολογία που δεν συμβιβαζόταν με τον καλλιεργημένο συντηρητισμό του Έ. Την περίοδο αυτή, ενώ ο φασισμός κατέκλυζε την Ευρώπη, ο Έ. έμεινε απομονωμένος. Το 1935 έγραψε ένα από τα πιο σημαντικά έργα του, Το φονικό στην εκκλησία, θεατρικό έργο σε στίχους, όπου η αντίθεση μεταξύ αγίου και μονάρχη παρουσιάζεται με μια μεσαιωνική μεγαλοπρέπεια και αξιοπρέπεια. Σε μια σειρά θεατρικών έργων, όπως Η οικογενειακή συγκέντρωση (1913) και Ο έμπιστος υπάλληλος (1935), ο Έ. προσπάθησε, με άνισα όμως αποτελέσματα, να μεταφέρει την ένταση αρχαίων μύθων σε σύγχρονες καταστάσεις. Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται, επίσης, ορισμένα σημαντικά δοκίμια για το θέατρο και τις προσωπικές του αντιλήψεις σχετικά με το δράμα. Παράλληλα με την έκδοση βιβλίων στα οποία επαναφέρει τις ιδέες του για την κοινωνία –Η ιδέα μιας χριστιανικής κοινωνίας (1939) και, αργότερα, Σημειώσεις για έναν ορισμό της κουλτούρας (1948)– ο Έ. συνέχισε να εργάζεται στο μεγάλο ποιητικό του έργο, Τέσσερα κουαρτέτα, που εκδόθηκε ολοκληρωμένο το 1943. Πρόκειται για τέσσερα ποιήματα με εξαιρετικά σφιχτή δομή, όπου ο ποιητής εκφράζει τους στοχασμούς του για τα ανθρώπινα και τα θεία. Η λογοτεχνική σημασία της ποίησης του Έ. λανθασμένα εστιάστηκε στο αδιέξοδο του ιδεολογικού του κόσμου· το έργο του Έ., σε αναλογία με το έργο του Έζρα Πάουντ, υπήρξε ανανεωτικό και επαναστατικό, επηρεάζοντας αποφασιστικά την ευρωπαϊκή και την αμερικανική ποίηση του 20ού αι. Το 1948 ο ποιητής τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας. Στην Ελλάδα η Έρημη Χώρα, καθώς και άλλα έργα του Έ., έχει μεταφραστεί αριστοτεχνικά από τον Γιώργο Σεφέρη. Ο ίδιος έχει γράψει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα δοκίμια για τον Έ. και την ποίησή του. Στον Σεφέρη, εξάλλου, ανήκει ο παραλληλισμός της ποίησης του Έ. με εκείνη του Καβάφη, άποψη που αμφισβήτησε ο κριτικός Τίμος Μαλάνος στο βιβλίο του Καβάφης - Έλιοτ. Αυστηρό και καινοτόμο, το έργο του ποιητή Τόμας Έλιοτ έχει επηρεάσει αποφασιστικά την αμερικανική και την ευρωπαϊκή ποίηση.